La Foret
La Foret (dins les fråzes, li mot vént purade dizo l' cogne aL Foret; on dit eto : Laforet-so-Smwès, (fr) Laforêt, Laforêt-sur-Semoy[1]), c' est on ptit viaedje del Walonreye, metou so ene hôteur à 1 km a hintche di Smwès, rebané avou Vresse, el province di Nameur.
.JPG)
Mwaissès dnêyes[candjî | candjî l’ côde wiki]
- Limero del pose : 5550
- Limero diyalectolodjike :
- A.L.W. : D 136; mwaisse pont d' l' A.L.W.
- C. Bruneau : Br 48
- Arondixhmint : Dinant
- Eplaecmint sol daegn: 49°52'09N 4°56'23E
- Hôteur ådzeu del mer: du 225 à 360 m.
- Djins: 243 (1840); 220 (1910); 178 (1930).
- Lomaedje des djins : Forijots[2], rifondou «Foridjots» u «Forijhots»
Etimolodjeye et uzaedje croejhetrece do mot[candjî | candjî l’ côde wiki]
Li provnance, c' est on sårtaedje d' on grand bwès. C' est don «Foresta», dins les vîs documints. Après, ça a todi stî Laforet divins les papîs.
E walon, li «la» n' a nén stî vårmint atroclé, ca i wåde les piceures di croejhete do definixhant årtike «la» del Basse Årdene. Adon, i s' pout etrocler avou des dvancetes k' i gn a, aprume «a» et «di».
- dji va al Foret; la-minme : djë va al Foret.
- dji rvén del Foret; djë rvin dël Foret
- c' est on bwès k' est metou sol Foret po on grand boket; c'è-st in bwès k' èst mètë së l' Foret pou in grand bouket.
On pout ortografyî a môde del dujhance do Moxhon d' Ônea po «El Louviére»[3] Dji va aL Foret; dji rvén deL Foret. Did la li mwaisse sicrijhaedje did ci e deus mots (La Foret).
Rilidjon[candjî | candjî l’ côde wiki]
.JPG)
- Eglijhe (1778) a Sinte Agate, ki replaece l' eglijhe di 1457, ki, leye-minme vént après ene eglijhe di dvant 1235. Gn a la des ritches meubes do XVIIIinme sieke (1745 et 1791)
- Dicåce: al Sinte Agate.
- Grande dicåce: li dimegne après l' Sint-Dnis.
Istwere[candjî | candjî l’ côde wiki]
Do costé d' l' Eglijhe, La Foret, disk' al revolucion francesse, a dpindou d' Suni, Méziéres et Reims.
Do costé do civil, La Foret a stî, e XIIinme sieke, distaetcheye do dominne franc d' Suni po-z esse raloyeye a Orcîmont.
E 1780, on lomé Cazé, èn ancyin oficî francès, sicretaire do bayaedje di Djavingue (dilé Biarin) a vnou dner kékes luçons al Foret et î astaler ene espece di coledje. Li djustice do viyaedje lyi aveut ofri ene place e leu-dit: «Le Jardinet» (li cortijhea) po-z î mete on pinsionat (9 di may 1792). Mais l' revintreye francesse a vnou fé capoter l' eterprijhe ki Cazé aveut cmincî. Li bastimint est todi la asteure, dizeu l' batch, al copete do viyaedje. On l' lome: «Li Tchestea» (Lu Tchèstê).
Economeye[candjî | candjî l’ côde wiki]
Agricoûteure[candjî | candjî l’ côde wiki]
Come tos les viyaedjes del Simwès, La Foret a coûtivé l' toubak disca dins les anêyes 1960.
Ci produjhaedje la vineut a costé d' ene pitite coûteure et di kékes biesses.
Asteure, les tchamps sont puvite ocupés pa des sapéns d' Noyé.
Tourisse[candjî | candjî l’ côde wiki]
Li relief, foirt accidinté, li påjhirté des bwès et lu vijhnaedje di Smwès ont fwait deL Foret on viyaedje foirt touristike.
On î fwait voltî des pormoennådes so on pazea dins les bwès djondant l' viyaedje, avou tot do long, des grandès pondeures
La Foret conte ossu on teyåte di marionetes.
Avey: li pont d' cloyes[candjî | candjî l’ côde wiki]
C' est on poncea d' cloyes k' on montéve dinlins po passer l' four d' ene rive a l' ôte. Asteure, i n' sieve ki po les tourisses. Il est fwait d' èn ashonnaedje di deus montants di solides bwès, riloyîs onk a l' ôte pa des plats boûssons (come ene schåle). Etur les boûssons, ons a fexhî des stocaesses bastons d' côrî. Ene cloye doet fé on bon mete et dmey so onk.
On poize adon dins l' aiwe des hôtès gades k' on rloye ene a l' ôte pa deus pietches po mete les cloyes dissu. Et vla nosse pasrele fwaite. Gn a pus k' a l' agritchî avou des fis loyîs so les rives, po l' espaitchî d' endaler, s' i vént des grossès aiwes.
On côp les vacances houte, on dismonte li pont d' cloyes et l' rimonter l' esté d' après.
Tuzance walone[candjî | candjî l’ côde wiki]
Accint do walon e 20inme sieke[candjî | candjî l’ côde wiki]
Les doûcès consounes å coron ni s' prononcént nén adureyes : ene gade si prononcive èn gad (nén gat, come cåzu totavå l' Walonreye). Mins ça dipind co des cåzeus, s' il ont dipus d' atnances avou l' tchampnwès (Mambe, Vresse, Bôhan…) k' avou l' walon (Yåle, Tchairire, Mouzaive).
Li spotchåve voyale, c' est «ë» (/œ/).
On temonaedje avou l' accint did la[candjî | candjî l’ côde wiki]
 |
|
